Aan het eind van het vorige blog was ik er nog niet over uit wat ik met die doodgraver moest. (het is alweer een tijdje geleden, dat vorige blog – mocht het je even ontschoten zijn, teruglezen mag!) Het geluidje kreeg ik niet voor elkaar. Hoewel…maar dat komt misschien later nog.

Eerst even terug naar de basis. Waarom wil ik zo graag een beeld maken van (voor? over?) de doodgraver? Wat raakt me zo aan dat diertje?.

Een kevertje. Zes pootjes.Twee mooie oranje-zwarte schildjes. Opvouwbare vleugeltjes. Twee sprieten met bijzonder geurgevoelige uiteinden. Sterke kaken die plantenwortels doorknippen of dode dieren aan stukken snijden. En een enorme kracht – een paar doodgravertjes kunnen een complete mol verplaatsen, naar meters verderop als het moet. Tot 200 keer hun eigen lichaamsgewicht schijnen ze te kunnen dragen..En blijkbaar zit er dan ergens in dat perfecte machientje iets dat hem aanstuurt. Dat hem laat reageren op de geur van een dood dier, al ligt dat misschien een heel eind verderop (en voor een diertje van een centimeter of twee is het al gauw een héél eind). Iets dat het mannetje er toe aanspoort geurstoffen te verspreiden die het vrouwtje vertellen dat hij een goed stuk aas gevonden heeft. Fascinerend dat dat allemaal past in zo’n kevertje. Maar dat dat vrolijk gekleurde vuilnismannetje, of -vrouwtje in dit geval, voor haar jongen zorgt, met ze communiceert en ze voedt- dát is natuurlijk het verhaal dat ik wil verbeelden. .

Het beeld moet de kijker een andere kijk op het kevertje geven. Om het uit de sfeer van dood en bederf te halen wil ik graag wit marmer gebruiken. Een beetje in de sfeer van de klassieken. Michelangelo, Botticelli, Luca di Robbia – allemaal hebben ze ontroerende moeder en kind beelden gemaakt. Moeder Maria met haar kind natuurlijk, maar de reden dat mensen zo geraakt zijn door die beelden heeft ongetwjfeld ook te maken met de herkenning. Iedereen kan zich iets voorstellen bij een moeder die haar kind koestert. Omdat niet iedereen zich makkelijk laat ontroeren door een kever die haar blinde witte larf voedt ligt de ontroering hier misschien wat minder voor het oprapen. Kijk en oordeel zelf – bij mij zorgt doodgravertje wel voor een glimlachje inmidddels.

Insekten zijn onmisbaar voor het leven op aarde. Ook voor ons dus. Helaas gaat het niet zo goed met de meeste van hen. Mede daarom wil ik met dit project een beetje sympathie kweken voor deze diergroep. Dat is best lastig. Het valt voor een gemiddeld mens niet mee om spontaan warme gevoelens te krijgen van insekten.. Ze zien er doorgaans niet erg aaibaar uit, hommels uitgezonderd. Te veel pootjes en sprieten, om het over angels helemaal maar niet te hebben. Het is niet eenvoudig je in te leven in de emoties van bijvoorbeeld een pyamawants, hoe gezellig zijn naam ook klinkt.

Daarnaast hebben ze vaak ook gewoontes waar we liever niet aan denken als we aan ons ontbijtje zitten. Veel insecten zijn opruimers, en hoezeer we opgeruimdheid ook waarderen, diertjes die in rottend fruit of dode dieren rondscharrelen staan niet vaak hoog op onze lijst met lievelingsdieren.

Hoog tijd voor een charme-offensief dus. Eén van de insekten die wel een beetje imago-oppoetserij kunnen gebruiken is de aaskever. Iedereen begrijpt wel dat ze nuttig zijn maar lang niet iedereen wordt enthousiast van hun levenswijze. Toch hebben ze ook een vertederende kant – maar dat komt straks. Eerst een ervaring delen…als je verder durft te lezen.

Tijdens een wandeling in de prachtige Boelstrapolder in Friesland zagen we ineens een mol. Dood, leek me, want uit zichzelf gaat een mol niet op zijn rug op het pad liggen. Maar…hij bewoog! Nadere inspectie wees uit dat hij bewogen werd.. Een heel stel mooie oranje-zwarte kevertjes trok en duwde zo hard aan, onder en in hem dat het leek of hij al aan zijn reïncarnatie begonnen was. In zekere zin was dat ook zo. Binnen een paar dagen zou deze mol getransformeerd zijn tot kraamkamer, dinerzaal en uiteindelijk een nieuwe generatie krompootdoodgravertjes – want zo bleken die kevertjes te heten.

Die transformatie gaat als volgt. Het dode dier wordt meegesleept naar een gunstige plek en van nuttelozen delen als veren, haren en poten ontdaan. Wat er over blijft wordt begraven door de aarde er onder weg te graven. Dan (sorry voor de onsmakelijke details, het vertederende deel komt echt!) wordt het overgebleven vlees bewerkt met “orale en anale afscheiding”. Dit vertraagt het rottingsproces, zodat de aakever-kindertjes straks een soort van vers hapje hebben om groot van te worden. In de bal babyvoer, veilig onder de grond, legt het vrouwtje haar eitjes. De hoeveelheid stemt ze af op het formaat van de prooi, de slimmerd.

Goed, zul je denken, praktisch, slim misschien zelfs, fascinerend, maar vertederend? Jawel. Als de larven uit hun eitjes kruipen roept de moeder hen naar zich toe met een speciaal geluidje. Dan voert ze de jongen met voorgekauwd voedsel. Ze blijft bij ze tot na de laatste vervelling. Soms helpt ook het mannetje mee met voeren. Dat is toch een vorm van zorg die ik niet van een kevertje verwacht had – zingen voor je jonkies en ze verwennen met lekkere hapjes.

Nu nog een beeld verzinnen…eigenlijk wilde ik graag iets doen met dat geluidje, maar het is nogal moeilijk na te bootsen. Drie kapotte speedoosjes en een paar verzaagde wekkers kwamen wat mij betreft eerder in de buurt van een krekel dan een doodgravertje. Het idee om een etruskisch grafkistje te maken met een doodgraverliedje er in gaat dus niet door. Etruskisch was ook hier weer heel gepast. Hun grafmonumenten zijn vaak versierd met reliëfs of schilderingen van banketten ter ere van de overedene. Vaak is hierop ook een ei te zien. Niet als onderdeel van de maaltijd, maar als verwijzing naar de eeuwige kringloop van leven en dood. Het zou zo maar kunnen dat de krompootdoodgraver een ei-vormig eerbetoon krijgt van me. Ik hou je op de hoogte!

“Insecten” is eigenlijk een tamelijk ondoenlijk thema. Alleen al in Nederland zijn er zo’n 23.550 soorten. Om en nabij, natuurlijk. Een vaststaand getal is al helemaal niet te noemen. Er komt nog wel eens een soort bij omdat de omstandigheden voor die soort hier gunstiger geworden zijn. Of er wordt per ongeluk een soort ingevoerd met spullen of planten die we importeren. Er wordt ook nog wel eens een nieuwe soort ontdekt- veel insecten zijn zo klein dat ze zelfs in een goed gevuld land als het onze lange tijd ongezien kunnen bestaan. Andere soorten verdwijnen uit Nederland of sterven helemaal uit. Maar het precieze getal is ook niet zo interessant. Het ging er om duidelijk te maken dat het eigenlijk absurd is je project zo breed aan te vliegen. Alleen al over vliegen kun je trouwens de rest van je leven iedere week een blog schrijven zonder in de buurt te komen van wat er te weten valt over vliegen.

Of over mieren! Daar zijn ook honderden soorten van, met soms bizarre gewoontes. Er zijn mieren die bladluizen kolonies houden. Of agrarische mieren. Parasolmieren bijvoorbeeld, die in fantastische optochten met bladeren door het bos lopen. Niet om de lol van de optocht, hoewel ik hoop dat ze er de schoonheid zelf ook van inzien, maar omdat ze de bladeren nodig hebben voor hun schimmekwekerij. Er zijn mieren die de koppen van hun verslagen tegenstanders verzamelen. Niet om over op te scheppen tegen hun soortgenoten, maar waarschijnlijk om de geur van die andere mieren aan te kunnen nemen. Zo kan de koningin ongemerkt in het nest van een andere soort binnendringen, daar de al aanwezige koningin te doden en haar eigen eieren leggen. Die worden dan door de andere soort gevoed en grootgebracht. Maar er zijn ook mieren bestudeerd die hun gewonde soortgenoten verplegen en verzorgen..

Niets lijkt onmogelijk binnen de insectenwereld. Ook “samenwerking” tussen soorten komt voor. Een heel mooi voorbeeld daarvan is in Nederland te vinden. Het pimpernelblauwtje, een mooi blauw vlindertje. Zoals de naam al doet vermoeden legt het pimperneblauw-vrouwtje haar eitjes op de grote pimpernel. Niet op zó maar een grote pimpernel, maar uitsluitend een plant waar een kolonie knoopmieren zich onder gevestigd heeft. Als de rupsen zich een week of drie tegoed hebben gedaan aan de blaadjes van de grote pimpernel en groot (en dapper! en wreed!) genoeg zijn voor hun volgende levensfase verpaatsen ze zich naar de grond. Daar laten ze zich ontvoeren door de knoopmieren werksters, die ze waarschijnlijk voor verdwaalde mierenpoppen aanzien. Of ruiken, want mieren zien wel wat maar geur is hun voornaamste zintuig. In het nest aangekomen doen ze zich tegoed aan de mierenlarven. Na de winter kruipen ze naar de bovenste nestkamers om te verpoppen en zich dan als vlinder snel uit de voeten te maken voor ze ontmaskerd worden.

Dit verhaal inspireerde me tot het maken van een familieportret. Het idee was om er een soort openklapbaar medaillon van te maken, met daarin een “plaatje” van het ouderlijk huis: de grote pimpernel. Vervolgens een aandoenlijk portretje van de pleegmoeder met de rups, en uiteindelijk het volwassen pimpernelblauwtje.

Lekker klein natuurlijk, want ik wilde het in een pillendoosje laten passen dat ik nog had liggen. Dat uiteindelijk vervangen zal worden door een mooier exemplaar trouwens, want bij nader inzien is dit wel een heel blikkerig nepgoudkleurig exemplaar. En eigenlijk moet het een iets dieper doosje zijn, zodat het ook echt dicht kan. Of misschien moet ik zef maar een doosje maken. En misschien maak ik de mier met de rups nog een keer opnieuw, omdat er precies in de kop van het rupsje een witte vlek zit (fossieltje in de steen) waardoor je niet goed ziet hoe lief hij naar zijn pleegmoeder kijkt..of is het hongerig?!?

Deze keer over de mieren. In “Erik of het klein insectenboek”raakt Erik op een gegeven moment verzeild in een mierenveldslag. Bomans weet dat bijzonder beeldend te beschrijven: “Het was een verschrikkelijk gevecht. De tegenstanders rukten elkander de benen uit het lijf en beten elkaar de koppen af, alsof het niets was.” Na een eerste aarzeling raakt Erik volop in het gevecht betrokken: “Blindelings rukte hij ergens een achterbeen los en zwaaide daarmee als een dolleman in de rondte, schrik en verderf zaaiend in de vijandige gelederen.”

Deze keer komt Bomans iets dichter bij de ware aard van het beestje dan in het verhaal over de wespen. Mieren kunnen inderdaad behoorlijk aggressief tekeer gaan tegen indringers die per ongeluk of expres hun nest verstoren, of tegen andere mieren die hun territorium binnen komen. Natuurlijk is de ene mier de andere niet – er zijn wereldwijd zo’n 12.000 verschillende soorten, waarvan er een kleine 80 in Nederland. De zwarte zaadmier bijvoorbeeld, die inderdaad soms veldslagen levert om het territorium te verdedigen. Zo’n veldslag kan uren duren, en er kunnen duizenden mieren aan deelnemen. Zo’n beetje zoals Bomans het beschrijft dus.

Dat bracht me op het idee de mierenveldslag op een klassieke manier weer te geven, zoals dat te zien is op bijvoorbeeld marmeren reliëfs en mozaïeken van Griekse of Romeinse veldslagen. Uiteindelijk kwam ik bij mijn oude vrienden terecht, de Etrusken. Ik vond een afbeelding van een prachtig bronzen ovalen kistje. Op het deksel zitten twee figuurtjes ieder op de rug van een gans. Ik heb dat vertaald naar twee vechtende mieren. Rondom het Etruskische origineel is in reliëf een Amazonen-veldslag te zien. Dat werd bij mij natuurlijk een mierenveldslag.

Maar er moest er ook iets in het doosje. Iets belangrijks. Wat is er belangrijk voor de mier? Met mijn moeder zat ik daar vorig jaar een beetje over te fiosoferen. Uiteindeijk was haar conclusie: het gevecht draait om de koningin!

..ja, wie wat bewaart, die heeft wat. In mijn familie is dat een bekend verschijnsel. We bewaren nogal wat, en we hebben nogal wat. Meestal geen dure dingen. Maar wel kostbare. Omdat die dingen een verhaal hebben. En als het verhaal interessant genoeg is komt daar in mijn geval soms een beeld van. En soms een heel project.

Dat is precies wat er is gebeurd met het bewaarde object op de foto. Gevonden in een sprookjesachtige tuin in Noord Spanje, in 2003. Het is de kop van een insekt, het vliegend hert. De rest was blijkbaar smakelijker. De bunzingen die in de tuin woonden lieten alleen de koppen liggen. Toen al wist ik dat ik hier iets mee moest. Sommige ideeën moet je ook even bewaren voor je weet welke kant je er mee op moet. En andere ideëen moet je wat langer laten liggen..

Inmiddels ben ik begonnen aan wat ik mijn insecten-project noem. Ik ben op onderzoek uitgegaan, en er ging een nieuwe, bizarre, fantastische wereld voor me open. In de komende blogs wil ik graag wat van die voor mij nieuwe ontdekkingen met jullie delen, en natuurlijk laten zien waar dat toe leidt. Omdat ik al een tijdje bezig ben met dit project neem ik de vrijheid in volstrekt niet-chronologische volgorde te vertellen over wat ik al gedaan heb. Ik denk dat ik volgende keer begin met Erik of het klein insectenboek. Of toch eerst iets over libellen en helikoptertjes? Of over die vlieg die per ongeluk tussen de bladzijden van een boek terecht kwam? Of…nou ja, jullie zien wel!

Terwijl de meeste mensen binnen zitten breekt buiten de lente los. Eigenlijk wel een mooi moment om een blog te beginnen. Niet dat het verplichte thuiszitten van velen de reden was om uitgerekend nu de vernieuwde website en een nieuw blog te lanceren. Zoals de meeste dingen in mijn leven speelde het toeval hier een grotere rol dan strakke planning. En het toeval wilde dat juist nu mijn sterk verwaarloosde site nieuw leven ingeblazen is. Nicky Duin (van Nikitis) heeft dat prachtig gedaan.

De eerste aflevering van dit blog houd ik dan ook kort zodat de lezer eerst de tijd kan nemen even lekker door de site te struinen. Binnenkort komt op deze plek regelmatig een stukje over mijn werk en daar aan gerelateerde dingen. Hier alvast een plaatje om je nieuwsgierig te maken.